Tomasz Damm, kolaż. “International Collage Art Exhibition”, Galeria Retroavangarda. Warszawa 2019

„Jako cielesną przyczynę tej euforii filozofowie wskazują humor melancholicus (…), gdy się rozpali i płonie, wywołuje euforię, która prowadzi nas do mądrości i do objawienia, zwłaszcza gdy oddziałuje jednocześnie z wpływem niebios, szczególnie zaś Saturna. On, tak samo zimny i suchy jak humor melancholicus, oddziałuje nań stale, pomnażając go i wzmacniając. A ponieważ poza tym to patron potajemnej kontemplacji, obcy wszelkim sprawom publicznym i najwyższa spośród planet, pociąga duszę od rzeczy zewnętrznych do najbardziej wewnętrznych, każe jej wspinać się z nizin na wyżyny i obdarza ją wiedzą i znajomością rzeczy przyszłych. Dlatego Arystoteles w Problemata twierdzi, że niektórzy dzięki melancholii stają się istotami boskimi i przepowiadają przyszłość jak sybille i bakchidzi, inni zaś stają się poetami jak Marakos z Syrakuz. Ponadto mówi, iż wszyscy mężowie, którzy odznaczyli się w jakiejkolwiek dziedzinie wiedzy, byli zazwyczaj melancholikami. Oprócz Arystotelesa potwierdzają to Demokryt i Platon, zgodnie z którymi niektórzy spośród melancholików byli tak bardzo wybitni, że wydawali się raczej bogami niż ludźmi. Często też spotykamy niewykształconych, prostych i nierozgarniętych melancholików, jakimi mieli być Hezjod, Ion, Tynnichus z Chalkis, Homer i Lukrecjusz, którzy nagle ogarnięci euforią przemieniają się w wielkich poetów i tworzą cudowne, boskie pieśni, których sami nie rozumieją…”.

Agryppa z Nettesheim, Occulta Philosophia (1510), w: R. Klibansky, E. Panofsky, F. Saxl, Saturn i melancholia. Studia z historii, filozofii, przyrody, medycyny, religii oraz sztuki, przełożyła A. Kryczyńska (2009)

“As physical cause of this frenzy, the philosophers give the humor malincholicus (…). Now this, when it takes fire and glows, generates the frenzy which leads us to wisdom and revelation, especially when it is combined with a heavenly influence, above all with that of Saturn. For, since, like the humor melancholicus, he is cold and dry, he influences it constantly, increases it and sustains it. And as moreover, he is the lord of secret contemplation, foreign to all public affairs, and the highest among the planets, so he constantly recalls th soul from outward matters towards the innermost, enables it to rise from lower things to the highest, and sends it knowledge and perception of the future. Threfore Aristotle says in the Problemata that through melancholy some men have become divine beings, foretelling the future like the Sibyls and the inspired prophets of ancient Greece, while others have become poets like Maracus of Syracuse; and he says further that all men who have been distinguished in any branch of knowledge have generally been melancholics: to which Democritus and Plato, as well as Aristotle, bear witness, for according to their assurance some melancholics were so outstanding by their genius that they seemed gods rather than men. We often see uneducated, foolish, irresponsible melancholics (such as Hesiod, lon, Tynnichus of Chalcis, Homer, and Lucretius are said to have been) suddenly seized by this frenzy, when they change into great poets and invent marvellous and divine songs which they themselves scarcely understand…”.

Agrippa of Nettesheim, Occulta Philosophia (1510) in: R. Klibansky, E. Panofsky, F. Saxl, Saturn and Melancholy: Studies in the History of Natural Philosophy, Religion, and Art (1964)